کلاهبرداری اینترنتی به هر نوع فریب و سوءاستفاده مالی گفته میشود که از طریق اینترنت انجام شود. در این روشها کلاهبردار با حیله و ترفند، از اعتماد کاربر سوءاستفاده کرده و سعی میکند پول یا اطلاعات مهم او را سرقت کند.
این جرم میتواند اشکال مختلفی داشته باشد. برای مثال: طراحی صفحات پرداخت بانکی جعلی برای سرقت اطلاعات کارت بانکی (فیشینگ)، ارسال پیامکها یا ایمیلهای تقلبی و درخواست اطلاعات محرمانه، فروش کالا یا خدمات در فضای مجازی و عدم تحویل کالا پس از دریافت وجه، فریب کاربران در شبکههای اجتماعی یا پیامرسان با وعدههای دروغین، ایجاد سایتهای هرمی یا سرمایهگذاری صوری با وعده سود غیرواقعی، یا حتی ارائه پیشنهادات شغلی جعلی و دریافت مبالغ تحت عناوین مختلف.
آیا میتوان از کلاهبرداری اینترنتی شکایت کرد؟
کلاهبرداری اینترنتی در قوانین ایران به عنوان جرم شناخته شده و قابل شکایت است. بر اساس قانون جرایم رایانهای (مصوب ۱۳۸۸ و مندرج در قانون مجازات اسلامی)، جرائمی نظیر سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه مشمول مجازات هستند. بنابراین اگر شخصی در فضای مجازی مورد کلاهبرداری قرار گرفت، میتواند از مراجع قانونی درخواست رسیدگی کند.
در سالهای اخیر سازوکارهایی فراهم شده تا قربانیان کلاهبرداری اینترنتی بتوانند شکایت خود را ثبت و پیگیری کنند. این شکایتها معمولاً از طریق پلیس فتای نیروی انتظامی و دادسرای جرایم رایانهای بررسی میشود. پس به طور خلاصه، هر فردی که از طریق اینترنت متحمل ضرر و زیان شده باشد حق دارد علیه کلاهبردار شکایت رسمی تنظیم کند تا تحت پیگرد قانونی قرار گیرد.
مراحل شکایت از کلاهبرداری اینترنتی در پلیس فتا
اگر قربانی کلاهبرداری اینترنتی شدهاید، گامهای زیر را برای طرح شکایت دنبال کنید:
- ثبتنام در سامانه ثنا: ابتدا در سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی (ثنا) به نشانی sana.adliran.ir ثبتنام کنید. برای ثبتنام اطلاعات هویتی مانند کد ملی، تاریخ تولد و شماره سریال شناسنامه نیاز است. ثبتنام در ثنا ضروری است چون کلیه ابلاغیههای قضایی پرونده (احضاریه، نتیجه دادسرا یا دادگاه و غیره) از این طریق به شما اطلاعرسانی خواهد شد.
- مراجعه آنلاین یا حضوری برای ثبت شکواییه: پس از عضویت در ثنا، میتوانید شکایت خود را به یکی از دو روش ثبت کنید:
1.روش آنلاین: به سامانه رسمی پلیس فتا (سامانه مرکز فوریتهای سایبری) به آدرس بروید، یک حساب کاربری ایجاد و فرم شکایت را تکمیل کنید.
2.روش حضوری: در صورت تمایل یا پیچیدگی موضوع، میتوانید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید. از طریق سامانه نوبتدهی دفاتر به نشانی nobat.kdke.ir یک وقت ملاقات در نزدیکترین دفتر قضایی بگیرید. در موعد مقرر حضوری به دفتر مراجعه کرده و شکواییه کلاهبرداری اینترنتی خود را با کمک متصدیان دفتر ثبت نمایید.
- ارائه مدارک و تکمیل جزئیات شکایت: چه به صورت آنلاین شکایت کنید و چه حضوری، لازم است تمامی مدارک و مستندات مرتبط با کلاهبرداری را ارائه دهید. در متن شکواییه اطلاعاتی نظیر زمان وقوع کلاهبرداری، نحوه تماس با متهم (مثلاً آدرس سایت یا آیدی شبکه اجتماعی وی) و میزان ضرر ذکر میشود. هرچه شکایت شما دقیقتر و مستندتر باشد، رسیدگی سریعتر و بهتری انجام خواهد شد.
- پیگیری شکایت: پس از ثبت شکایت، یک شماره پیگیری یا کد یکتا به پرونده شما اختصاص مییابد. پلیس فتا ابتدا به بررسی اولیه موضوع میپردازد. در صورت نیاز، موضوع به دادسرا ارجاع میشود تا بازپرس جرایم سایبری تحقیقات رسمی را آغاز کند.
در هر مرحله، اگر نیاز به حضور شما باشد از طریق سامانه ثنا یا تماس تلفنی اطلاعرسانی خواهد شد. همچنین پلیس فتا یک شماره تماس فوریتهای سایبری (096380) را به صورت ۲۴ ساعته در اختیار شهروندان قرار داده تا راهنمایی فوری دریافت کنند.
مدارک لازم برای شکایت از جرائم سایبری
برای ثبت شکایت از کلاهبرداری اینترنتی یا دیگر جرائم سایبری، آمادهسازی مدارک زیر ضروری است:
- مدارک هویتی شاکی: کارت ملی یا شناسنامه و هر مدرکی که هویت و مشخصات شما را نشان دهد. این مدارک برای ثبت شکواییه و احراز هویت شاکی لازم است.
- مستندات مربوط به کلاهبرداری: هر سند یا مدرکی که وقوع جرم را ثابت کند باید ضمیمه شود. از جمله رسیدهای پرداخت (مثلاً رسید واریز وجه یا رسید درگاه پرداخت واسط)، اسکرینشات مکالمات (چتها یا ایمیلهای مبادلهشده با فرد کلاهبردار)، تصاویر آگهی یا صفحه پرداخت اینترنتی مربوطه، شماره تراکنش یا هر مدرک دیگری که نشاندهندهی انتقال وجه یا توافق انجامشده باشد.
- اطلاعات شهود یا مطلعین (در صورت وجود): اگر فرد دیگری از جزئیات واقعه آگاه است یا شاهدی دارید که بتواند ادعای شما را تأیید کند، اطلاعات و مشخصات آنها را به شکایت خود اضافه کنید. البته در جرائم اینترنتی معمولاً مدارک فنی و الکترونیکی نقش پررنگتری دارند، اما وجود شاهد نیز میتواند مفید باشد.
تهیه و ضمیمه کردن این مدارک، شانس موفقیت شکایت شما را افزایش میدهد. مراجع رسیدگی با استناد به این مستندات راحتتر میتوانند وقوع جرم را احراز و فرد خاطی را شناسایی کنند.
مدت زمان رسیدگی به شکایت کلاهبرداری اینترنتی چقدر است؟
مدت زمان رسیدگی به چنین شکایتی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله پیچیدگی پرونده، میزان مستندات ارائهشده و سرعت شناسایی متهم. پس از ثبت شکایت در پلیس فتا، بررسی اولیه ممکن است چند روز تا چند هفته طول بکشد. اگر شکایت کامل و همراه با مدارک کافی باشد، پلیس و مقام قضایی سریعتر میتوانند اقدام کنند. با این حال فرآیند کامل پیگیری (از تشکیل پرونده در دادسرا تا صدور حکم دادگاه) معمولاً زمان بیشتری میبرد. بر اساس تجربه، پروندههای کلاهبرداری اینترنتی ممکن است از چند هفته تا چند ماه به طول انجامد.
به عنوان مثال، در موارد سادهتر که هویت متهم مشخص و قابل دسترس است، شاید طی یکی دو ماه نتیجه به شاکی اعلام شود؛ اما اگر شناسایی فرد کلاهبردار دشوار باشد یا پرونده ابعاد فنی پیچیدهای داشته باشد، رسیدگی طولانیتر خواهد بود. صبور بودن و پیگیری منظم از طریق مراجع مربوطه در طول این مدت ضروری است.
هزینه شکایت از کلاهبرداری اینترنتی
ثبت شکایت در مرحله اولیه نزد پلیس فتا رایگان است. یعنی چه از طریق سایت پلیس فتا شکایت کنید و چه حضوری به دفاتر خدمات قضایی بروید، بابت تشکیل پرونده در پلیس فتا هزینهای پرداخت نمیکنید. اما اگر پرونده شما برای طی مراحل قضایی به دادسرا و دادگاه ارجاع شود، ممکن است برخی هزینهها در ادامه مسیر ایجاد گردد.
- هزینه دادرسی: در صورتی که نیاز به تقدیم دادخواست حقوقی برای مطالبه وجه یا خسارت باشد یا شکواییه شما مستقیماً در دادسرا بررسی و منجر به کیفرخواست گردد، طبق قوانین باید هزینه دادرسی (تمبر هزینه شکواییه یا دادخواست) پرداخت شود.
- حقالوکاله وکیل: استفاده از وکیل اختیاری است اما اگر وکیل بگیرید باید حقالوکاله او را در نظر داشته باشید. هزینه وکیل جرایم اینترنتی بسته به پیچیدگی پرونده متفاوت است.
- سایر هزینهها: هزینههایی مانند تهیه کپی و پرینت از مدارک، رفتوآمد به مراجع قضایی، هزینه کارشناسی احتمالی (مثلاً کارشناسی ادله الکترونیکی) و… نیز ممکن است پیش بیاید.
در مجموع، آغاز شکایت هزینهای ندارد و نباید قربانیان به خاطر نگرانی از هزینه، از شکایت صرفنظر کنند. در صورت موفقیت پرونده در مراجع قضایی، میتوانید هزینههای دادرسی و خسارت خود را نیز مطالبه کنید تا توسط محکومعلیه پرداخت شود.
راههای پیشگیری از کلاهبرداریهای اینترنتی
همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. برای اینکه در دام کلاهبرداران اینترنتی نیفتید، توصیه میکنیم اقدامات احتیاطی زیر را رعایت کنید:
- بررسی اعتبار سایت فروشنده: قبل از پرداخت آنلاین، حتماً اعتبار وبسایت یا فروشگاه اینترنتی را بررسی کنید. وجود نماد اعتماد الکترونیکی (اینماد) و معتبر بودن آن یکی از نشانههای اعتبار است. روی علامت اینماد در سایت کلیک کنید تا مطمئن شوید به سایت رسمی enamad.ir هدایت میشوید و اطلاعات معتبر کسبوکار نمایش داده میشود. فقدان نماد اعتماد یا جعلی بودن آن زنگ خطر است.
- اطمینان از امنیت اتصال (SSL): هنگام وارد کردن اطلاعات حساس مثل رمز کارت، آدرس سایت باید با https آغاز شود و علامت قفل در نوار مرورگر دیده شود. وجود پروتکل SSL معتبر نشان میدهد ارتباط شما با سایت رمزنگاری شده است. اگر وبسایتی فاقد https یا قفل امنیتی باشد، از وارد کردن اطلاعات بانکی در آن خودداری کنید.
- پرداخت از درگاههای رسمی: وجه خرید را فقط از طریق درگاه پرداخت معتبر و شناختهشده مانند زرین پال واریز کنید. هنگام انتقال به صفحه پرداخت، دقت کنید که آدرس صفحهی بانک حتماً دامنه معتبر (مثلاً shaparak.ir) داشته باشد.
- هوشیاری در برابر پیامها و لینکها: مراقب پیامکها، ایمیلها یا پیغامهای شبکههای اجتماعی که حاوی لینک مشکوک هستند باشید. کلاهبرداران با ارسال لینکهای جعلی (مثلاً تحت عنوان ابلاغیه قضایی، برنده شدن در قرعهکشی یا دریافت جایزه) سعی میکنند شما را به صفحات فیشینگ هدایت کنند.
- تحقیق درباره سابقه فروشگاه یا فرد: پیش از اعتماد و پرداخت پول، نام فروشگاه اینترنتی یا فرد فروشنده را در اینترنت جستجو کنید. نظرات و تجربیات سایر کاربران را بخوانید و ببینید آیا شکایتی از آنها ثبت شده است یا خیر.
علاوه بر موارد فوق، توصیههای عمومی را فراموش نکنید: برای حسابهای بانکی خود از رمزهای پویا یا یکبارمصرف استفاده کنید، رمزهای عبور قوی و متفاوت برای حسابهای آنلاین داشته باشید، نرمافزارها و آنتیویروس خود را بهروز نگه دارید و در صورت امکان از فعالسازی تایید هویت دومرحلهای برای حسابهای مهم خود بهره ببرید. مجموعه این اقدامات پیشگیرانه، احتمال گرفتار شدن در تله کلاهبرداران سایبری را به حداقل میرساند.
شکایت از زرینپال
شاید برای برخی کاربران این سؤال پیش بیاید که اگر از طریق درگاه واسط زرینپال پرداختی انجام دادهاند و فروشنده کلاهبرداری کرده است، آیا میتوان از زرینپال شکایت کرد؟ برای روشن شدن موضوع، باید نقش و مسئولیت زرینپال را توضیح دهیم. زرینپال صرفاً یک درگاه پرداخت واسط (پرداختیار) است که انتقال امن پول بین خریدار و فروشنده را تسهیل میکند. به بیان سادهتر، قرارداد خرید بین مشتری و فروشنده منعقد میشود و زرینپال تنها پردازش پرداخت را بر عهده دارد. بنابراین زرینپال اصولاً طرف کلاهبرداری صورتگرفته نیست که مستقیماً از آن شکایت کیفری شود؛ کلاهبردار اصلی همان فروشنده یا سایتی است که پول را دریافت کرده و به تعهد خود عمل نکرده است.
زرینپال به عنوان یک شرکت پرداختیار تحت نظارت بانک مرکزی و مطابق الزامات شبکه شاپرک فعالیت میکند. این شرکت برای پیشگیری از سوءاستفاده، سیاستهای امنیتی پیشرفتهای به کار گرفته و تمامی پذیرندگان (فروشندگان) ملزم به احراز هویت و رعایت قوانین هستند. با این حال، ممکن است یک پذیرنده پس از گرفتن درگاه زرینپال دست به تخلف بزند که در این صورت زرینپال نیز مطابق مقررات با وی برخورد میکند.
زرینپال میتواند در چارچوب قوانین، تخلفات پذیرندگان خود را پیگیری و حتی خدمات درگاه را برای کسبوکارهای متخلف مسدود کند. برای نمونه، اگر گزارشی مبنی بر کلاهبرداری یک پذیرنده به زرینپال برسد، تیم پشتیبانی و واحد حقوقی زرینپال قادر است با دریافت مستندات، حساب مربوطه را موقتاً تعلیق و تسویه وجه را متوقف کند تا موضوع روشن شود. سپس ممکن است مطابق شیوهنامه رسیدگی به تخلفات پذیرندگان، اطلاعات متخلف در فهرست سیاه شبکه بانکی ثبت و از ادامه فعالیت او جلوگیری شود. این اقدامات در راستای حفظ اعتماد کاربران و صیانت از سلامت تراکنشها است.
از منظر حقوقی، زرینپال مسئول جبران خسارت کلاهبرداریای که توسط پذیرنده (فروشنده) صورت گرفته نیست، مگر اینکه خود شرکت تخلف یا تقصیری مرتکب شده باشد. در اکثر پروندههای قضایی که خریداران تلاش کردهاند زرینپال را بابت کلاهبرداری رخداده مقصر بشناسند، دادگاه با بررسی موضوع متوجه نقش محدود زرینپال شده و اتهامات را متوجه شخص کلاهبردار (پذیرنده) نموده است. به عنوان مثال، در چند پرونده مرتبط با اختلاف مالی بین خریدار و فروشنده که پای زرینپال نیز به میان کشیده شد، زرینپال با ارائه مستندات و توضیح فرآیند کاری خود (که نشان میداد وظیفه نظارت بر محتوای معامله را بر عهده ندارد) توانست از اتهامات کلاهبرداری و سرقت داده رایانهای تبرئه شود.
پس در مواجهه با کلاهبرداری اینترنتی که در بستر زرینپال رخ داده باشد، بهترین رویکرد این است که شکایت کیفری و حقوقی را علیه فروشنده یا وبسایت متخلف مطرح کنید. همزمان، موضوع را به زرینپال گزارش دهید. شما میتوانید با پشتیبانی زرینپال تماس گرفته و مدارک پرداخت خود (مثل کد رهگیری تراکنش، رسید زرینپال و مکاتبات با فروشنده) را ارائه دهید و درخواست پیگیری یا برگشت وجه کنید. زرینپال در حد اختیارات قانونی خود میتواند اطلاعات تراکنش مربوطه (از جمله مشخصات صاحب حساب مقصد، شماره کارت گیرنده وجه، زمان و مبلغ تراکنش و …) را در اختیار مراجع قضایی قرار دهد تا به شناسایی کلاهبردار کمک شود.
همچنین اگر هنوز تسویه حساب با فروشنده انجام نشده باشد، زرینپال میتواند پرداخت را معلق نگه دارد و با هماهنگی مراجع ذیصلاح از انتقال وجه جلوگیری کند. تمامی این همکاریها به تسریع روند رسیدگی قضایی و افزایش احتمال بازگشت وجه به قربانی کمک خواهد کرد.
جمع بندی
در نهایت شایان ذکر است که زرینپال خود را حامی حقوق کاربران میداند و از وقوع کلاهبرداری در بسترش شدیداً ناخشنود است. این شرکت با بهروزرسانی مستمر سامانههای نظارتی، آموزش پذیرندگان، و همکاری نزدیک با پلیس فتا و بانک مرکزی تلاش میکند امکان سوءاستفاده را به حداقل برساند.
با این وجود، چنانچه کاربری در اثر اعتماد به یک فروشنده متخلف دچار زیان شد، زرینپال حداکثر همکاری را برای پیگیری قضایی و تامین مدارک لازم با وی به عمل خواهد آورد. پس شکایت از زرینپال به معنای سنتی موضوعیتی ندارد؛ بلکه شکایت باید متوجه عامل کلاهبرداری باشد و زرینپال نیز در کنار کاربران برای حل و فصل چنین پروندههایی ایستاده است.
