چک در سیستم بانکی به وسیله‌ای مهم برای انتقال پول تبدیل شده است، اما وقتی از بانک صادرکننده به بانک مقصد منتقل می‌شود، یک فرآیند اعتبارسنجی و تسویه به نام “کلرینگ” (Clearing) یا همان “چک کلر” طی می‌کند. این فرآیند برای اطمینان از موجودی حساب، اعتبار چک، و جلوگیری از هرگونه تقلب یا کلاهبرداری انجام می‌شود. اما چک کلر دقیقاً چیست، چه مراحلی دارد و چقدر طول می‌کشد تا مبلغ آن به حساب واریز شود؟ در ادامه به طور کامل به این موضوع می‌پردازیم.
چک کلر چیست؟
به فرآیند انتقال، بررسی و تسویه چک از طریق سیستم بانکی چک کلر می‌گویند. در این فرآیند مراحل روبرو طی می‌شوند: ارسال چک از بانک صادرکننده به بانک مقصد و بررسی اطلاعات مختلف آن مانند اعتبار حساب، امضای صاحب چک، و تطابق اطلاعات درج‌شده روی چک.
انواع چک کلر
چک‌های کلر به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- چک‌های داخلی: چک‌های داخلی بین بانک‌های یک کشور پردازش می‌شوند و زمان کمتری برای وصول نیاز دارند.
- چک‌های بین‌المللی: چک‌های بین‌المللی به دلیل نیاز به تبدیل ارز، تأیید قوانین بین‌المللی و اعتبارسنجی سخت‌تر، زمان بیشتری برای پردازش نیاز دارند.
بیشتر بخوانید:چک تضمینی چیست؟ و نحوه وصول چک تضمین شده چگونه است؟
چک کلر چقدر طول می‌کشد تا به حساب واریز شود؟
مدت زمان واریز چک کلر به عوامل متعددی بستگی دارد، اما به طور کلی به شرح زیر است:
چک‌های داخلی
بین ۲ تا ۴ روز کاری واریز می‌شوند.در یک سری بانک‌هایی که از سیستم کلرینگ الکترونیکی استفاده می‌کنند، این زمان به ۱ تا ۲ روز کاری کاهش می‌یابد.
چک‌های بین‌المللی
پردازش و واریز این چک‌ها ۵ تا ۱۰ روز کاری زمان می‌برد.اگر یک چک در روز چهارشنبه به بانک ارائه شود، مراحل پردازش از پنجشنبه آغاز می‌شود. بانک روز جمعه تعطیل است و پردازش چک به شنبه منتقل خواهد شد و مبلغ آن در روز یکشنبه یا دوشنبه واریز می‌شود.
عوامل مؤثر بر سرعت واریز چک کلر
مدت‌زمان واریز چک به حساب تحت تاثیر چندین عامل قرار دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم:
1. نوع چک
نوع چکی که صادر می‌شود، را می‌توانیم مهم‌ترین عامل تاثیرگذار روی سرعت وصول آن را بدانیم. چک‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هرکدام فرآیند پردازشی متفاوتی دارند:
- چک بانکی (چک تضمین‌شده)
چک‌های بانکی که به نام چک تضمین‌شده نیز شناخته می‌شوند، توسط بانک صادر شده و پرداخت آن به‌طور کامل تضمین می‌شود. به این معنا که بانک صادرکننده چک، مبلغ موردنظر را از قبل از حساب فرد صادرکننده کسر کرده و آن را در حسابی خاص نگهداری می‌کند. - چک رمزدار
چک‌های رمزدار نوع دیگری از چک‌های بانکی هستند که برای انتقال مبالغ بین بانک‌ها استفاده می‌شوند. این نوع چک‌ها توسط بانک به درخواست مشتری صادر شده و دارای رمزی هستند که امنیت آن را تضمین می‌کند. - چک شخصی
چک‌های شخصی همان چک‌هایی هستند که افراد عادی از حساب جاری خود صادر می‌کنند. وصول این چک‌ها بسته به بانک صادرکننده، میزان موجودی حساب، و اعتبار فرد صادرکننده می‌تواند بین ۲ تا ۴ روز کاری یا در برخی شرایط حتی بیشتر طول بکشد. - چک بین‌بانکی
چک‌هایی که بین بانک‌های مختلف (اما در داخل یک کشور) صادر می‌شوند، از طریق سیستم پایاپای پردازش شده و زمان وصول آن‌ها وابسته به کارایی سیستم کلرینگ است. در صورتی که هر دو بانک از سیستم کلرینگ الکترونیکی استفاده کنند، مبلغ چک می‌تواند در ۱ تا ۲ روز کاری به حساب گیرنده واریز شود. - چک بین‌المللی
چک‌های بین‌المللی به دلیل اعتبارسنجی سخت‌تر، تبدیل ارز، و بررسی قوانین بانکی کشورهای مختلف، فرآیند طولانی‌تری برای پردازش دارند. بسته به کشور مقصد و بانک‌های درگیر در فرآیند، وصول این چک‌ها بین ۵ تا ۱۰ روز کاری زمان می‌برد.
۲. ساعات کاری بانک‌ها
• اگر چک را در ساعات اداری بانک ارائه دهید، پردازش آن در همان روز آغاز می‌شود.
• ارائه چک در روزهای تعطیل، پردازش را به اولین روز کاری بعدی منتقل می‌کند.
۳. میزان تطابق اطلاعات
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند باعث تأخیر در واریز مبلغ چک کلر شود، خطا در اطلاعات درج‌شده روی چک است. حتی کوچک‌ترین اشتباه در امضا، مبلغ، تاریخ یا اطلاعات حساب می‌تواند باعث شود که چک نیاز به بررسی مجدد یا حتی اصلاح داشته باشد.
خطاهای رایج در اطلاعات چک که موجب تأخیر در واریز می‌شوند عبارتند از:
- عدم تطابق امضا: در صورتی امضای صادرکننده چک با نمونه ثبت‌شده در بانک مطابقت نداشته باشد چک قابل وصول نخواهد بود و برگشت خواهد خورد.
عدم وجود مبلغ کافی در حساب صادرکننده: موجودی حساب کمتر از مبلغ چک نباید باشد، در صورتی که باشد، بانک چک را برگشت خواهد داد.
عدم صحت اطلاعات گیرنده: اگر اطلاعات گیرنده چک (مثلاً نام یا شماره حساب) اشتباه درج شده باشد، بانک چک را برای اصلاح اطلاعات برگشت می‌زند.
چک مخدوش یا دستکاری‌شده: در شرایطی که مبلغ یا تاریخ چک به صورت دستی تغییر کرده باشند، بانک آن را نمی‌پذیرد و فرآیند واریز را متوقف می‌کند.
بیشتر بخوانید:چک صیادی چیست؟و نحوه استعلام چک صیادی
چگونه از تأخیرهای ناشی از خطاهای اطلاعاتی جلوگیری کنیم؟
- قبل از ارائه چک به بانک، حتماً تمام اطلاعات درج‌شده روی آن را بررسی کنید.
- اطمینان حاصل کنید که امضای روی چک با نمونه امضای ثبت‌شده در بانک یکسان باشد.
- از نگارش صحیح مبلغ و تاریخ چک اطمینان حاصل کنید و از هرگونه دست‌نویسی اضافی خودداری کنید.
۴. سیستم کلرینگ بانک‌ها
سیستم کلرینگ بانک‌ها در پردازش چک‌ها خیلی موثر هستند و بسته به نوع سیستم مورداستفاده، می‌تواند فرآیند واریز را تسریع یا کندتر کند. بانک‌هایی که از سیستم‌های کلرینگ الکترونیکی استفاده می‌کنند، چک‌ها را در مدت ۱ تا ۲ روز کاری پردازش می‌کنند. در مقابل بانک‌هایی که همچنان از روش‌های دستی و سنتی برای بررسی چک‌ها بهره می‌برند، بین ۳ تا ۵ روز کاری برای پردازش چک زمان نیاز دارند.
سیستم کلرینگ سنتی
در سیستم سنتی چک‌های ارائه‌شده ابتدا به‌صورت فیزیکی به اتاق پایاپای ارسال شده و پس از بررسی اطلاعات، بین بانک‌ها مبادله می‌شوند.
سیستم کلرینگ الکترونیکی
در سیستم الکترونیکی بانک‌ها از سامانه‌های مدرن برای بررسی و تأیید اطلاعات چک استفاده می‌کنند. این سیستم‌ها سرعت پردازش چک را به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهند و باعث می‌شوند مبلغ چک در کمتر از ۴۸ ساعت به حساب گیرنده واریز شود.
۵. تعطیلات رسمی
یکی از مهم‌ترین عواملی که باعث تأخیر در پردازش چک‌های کلر می‌شود، تقویم تعطیلات رسمی است. در روزهای تعطیل تمامی فرآیندهای بانکی متوقف می‌شوند و هیچ‌گونه تراکنشی انجام نمی‌شود.
مثال‌های رایج از تأخیرهای ناشی از تعطیلات رسمی به شرح زیر هستند:
- ارائه چک در روز چهارشنبه بعدازظهر: پنجشنبه‌ها تعطیل است و به همین علت پردازش چک به شنبه موکول می‌شود و تا دوشنبه طول احتمال دارد طول بکشد.
- ارائه چک قبل از تعطیلات طولانی: در تعطیلات چندروزه مثل عید نوروز، چک‌هایی که درست قبل از تعطیلات ارائه می‌شوند، تا یک هفته بعد پردازش نمی‌شوند.
برای جلوگیری کردن از تأخیرهای ناشی از تعطیلات می‌توانید از روش‌های زیر بهره‌مند شوید:
- چک‌های مهم را چند روز قبل از تعطیلات رسمی ارائه دهید تا دچار تأخیر نشوید.
- اگر موعد چک با تعطیلات رسمی هم‌زمان است، بهتر است از انتقال وجه الکترونیکی یا حواله‌های بانکی استفاده کنید.
مراحل فرآیند چک کلر
پردازش یک چک کلر شامل چندین مرحله است که در ادامه توضیح داده می‌شود:
۱. ارائه چک به بانک صادرکننده
شخص گیرنده چک، آن را به بانک خود ارائه می‌دهد تا درخواست وصول ثبت شود.
۲. ارسال چک به اتاق پایاپای بانکی
بانک گیرنده چک را از طریق سیستم پایاپای به بانک صادرکننده ارسال می‌کند.
پایاپای فرآیند تسویه بین بانکی را بر عهده دارد.
۳. بررسی اعتبار و اطلاعات چک
بانک صادرکننده چک را از نظر امضا، موجودی حساب، و سایر اطلاعات بررسی می‌کند.
در صورت وجود مشکل (مثل کمبود موجودی)، چک برگشت می‌خورد.
۴. تأیید نهایی و انتقال وجه
در صورت تأیید مبلغ چک از حساب صادرکننده برداشت شده و به حساب گیرنده واریز می‌شود.
تفاوت چک‌های کلر داخلی و بین‌المللی
در این قسمت تفاوت‌های بین چک کلر داخلی و بین‌المللی را در یک نگاه بررسی کرده‌ایم.
| عامل | چک داخلی | چک بین‌المللی |
| زمان واریز | ۲-۴ روز کاری | ۵-۱۰ روز کاری |
| اعتبارسنجی | ساده‌تر | پیچیده‌تر (ارزیابی نرخ ارز و قوانین بین‌المللی) |
| هزینه‌ها | رایگان | شامل کارمزدهای بین‌بانکی و تبدیل ارز |
نکات کلیدی برای تسریع فرآیند واریز چک کلر
- قبل از ارائه چک، از موجودی حساب صادرکننده اطمینان حاصل کنید.
- چک را در روزهای کاری و ساعات اداری به بانک ارائه دهید.
- اطلاعات چک (مبلغ، امضا، تاریخ) را با دقت بررسی کنید.
- برای چک‌های بین‌المللی ترجیحاً با ارز معتبر (دلار یا یورو) صادر شوند.
- در صورت تأخیر از سامانه پیگیری چک بانک یا تماس با پشتیبانی بانک وضعیت را بررسی کنید.
آماری که بهتر است بدانید!
بر اساس گزارش بانک مرکزی ایران:
- ۸۵٪ چک‌های داخلی ظرف ۳ روز کاری واریز می‌شوند.
- ۱۵٪ چک‌ها به دلیل مشکلاتی مانند عدم تطابق اطلاعات یا کمبود موجودی تا ۷ روز کاری به تأخیر می‌افتند.
جمع‌بندی
فرآیند چک کلر یکی از مکانیسم‌های اعتبارسنجی در سیستم بانکی است که برای انتقال وجه صورت می‌گیرد. مدت زمان واریز چک‌ها بسته به نوع آن‌ها متفاوت است؛ به‌طوری که چک‌های داخلی ۲ تا ۴ روز کاری و چک‌های بین‌المللی ۵ تا ۱۰ روز کاری طول می‌کشند تا پردازش شوند.
عواملی مثل نوع چک، تطابق اطلاعات، سیستم کلرینگ و تعطیلات رسمی روی این سرعت تأثیرگذار هستند. برای تسریع در پردازش چک‌ها، استفاده از سیستم‌های الکترونیکی و بررسی دقیق اطلاعات چک توصیه می‌شود. در صورتی که چک وصول نشود، می‌توان از طریق سامانه‌های پیگیری بانک یا مراجعه به شعب بانک، وضعیت آن را پیگیری کرد.
