چک صیادی (سامانه یکپارچه صدور دستهچک) نسل جدید چکهای بانکی در ایران است که با هدف افزایش امنیت معاملات و کاهش ریسک چکهای برگشتی معرفی شده است. برای صاحبان کسبوکار و عموم مردم، آشنایی با نحوه وصول چک صیادی اهمیت زیادی دارد؛ زیرا قوانین و فرآیند نقد کردن (وصول) این چکها نسبت به چکهای قدیمی تغییر کرده است.
چک صیادی چیست و چه تفاوتی با چکهای قدیمی دارد؟
چک صیادی نوع جدید چک بانکی است که صدور و گردش آن تحت سامانه «صیاد» و نظارت بانک مرکزی انجام میشود. این چکها معمولاً بنفشرنگاند و روی هر برگ یک شناسه ۱۶ رقمی (شناسه صیاد) و کد QR درج شده و کارسازی آنها منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال در سامانه صیاد است.
تفاوت اصلی چک صیادی با چکهای قدیمی این است که در چکهای قدیمی (اغلب کرم یا سفید و مربوط به قبل از ۱۴۰۰)، الزامی برای ثبت در سامانه صیاد وجود نداشت و امکان کنترل سیستمی گردش چک کمتر بود. همچنین دریافت دستهچک صیادی سختگیرانهتر شده و بانک مرکزی برای صدور دستهچک، اعتبارسنجی انجام میدهد؛ ضمن اینکه گیرنده چک میتواند با شناسه صیاد، وضعیت اعتباری صادرکننده و سابقه چک برگشتی را آنلاین استعلام کند، چیزی که در چکهای قدیمی به این شکل فراهم نبود.
قبل از وصول چک صیادی چه شرایطی باید بررسی شود؟
پیش از تلاش برای وصول (نقد کردن) چک صیادی، لازم است چند اقدام احتیاطی انجام دهید تا از صحت و اعتبار چک اطمینان حاصل کنید و در فرآیند وصول با مشکل مواجه نشوید:
- استعلام وضعیت صادرکننده چک
- بررسی کامل بودن و صحت اطلاعات چک
- تأیید ثبت چک در سامانه صیاد
علاوه بر موارد فوق، صحت امضای صادرکننده را نیز در نظر داشته باشید. در صورت امکان، چک را در حضور شما امضا کند تا مطمئن شوید امضا با نمونه امضای ثبتشده در بانک مطابقت دارد. از پذیرش چکهای سفیدامضا یا بدون تاریخ خودداری کنید. چون تکمیل بعدی چنین چکی میتواند از نظر حقوقی مشکلساز شود. با رعایت این شرایط قبل از تحویل گرفتن چک صیادی، ریسک برگشت خوردن یا مواجهه با مشکلات قانونی در هنگام وصول به حداقل خواهد رسید.
مراحل وصول چک صیادی از طریق بانک
وصول چک صیادی از طریق بانک (نقد کردن چک در موعد مقرر) نسبتاً ساده است به شرط آنکه چک طبق موارد فوق بهدرستی تنظیم و در سامانه تأیید شده باشد. دارنده نهایی چک در تاریخ سررسید میتواند به هر یک از شعب بانکهای کشور مراجعه کرده و درخواست وصول وجه چک را ارائه دهد. این یکی از تفاوتهای مهم قوانین جدید است؛ در گذشته معمولاً باید به شعبه بانک صادرکننده چک مراجعه میشد، اما اکنون به دلیل یکپارچگی سامانه صیاد، هر بانک موظف است پس از استعلام از سامانه، چک را پذیرفته و پردازش کند.
- اگر حساب صادرکننده موجودی کافی داشته باشد: مبلغ چک فوراً به حساب ارائهدهنده چک واریز میشود. طبق گزارشها این فرآیند طی چند دقیقه انجام شده و وجه چک نقد میگردد. بنابراین در حالت عادی، وصول چک صیادی در سیستم بانکی بسیار سریع است و تأخیری ندارد.
- اگر موجودی حساب کافی نباشد: در صورتی که موجودی حساب اصلی صادرکننده کمتر از مبلغ چک باشد، بر اساس قانون جدید بانک مکلف است به ترتیب زیر اقدام کند:
1.پرداخت از محل سایر حسابهای صادرکننده در همان بانک
2.صدور گواهی عدم پرداخت برای باقیمانده مبلغ
پس از صدور گواهی عدم پرداخت، طی ۲۴ ساعت تمامی بانکها و مؤسسات اعتباری از طریق سامانه بانک مرکزی مطلع میشوند که این چک پرداخت نشده است. آنگاه طبق قانون، اقدامات تنبیهی علیه صادرکننده چک اعمال میگردد که در بخش بعد به آن میپردازیم. به طور خلاصه، اگر موجودی کافی نباشد دارنده چک در بانک بخشی از وجه را (در حد موجودی) دریافت کرده و برای باقیمانده گواهی عدم پرداخت میگیرد.
اگر چک صیادی در بانک وصول نشد چه میشود؟
اگر چک صیادی در بانک به دلیل کسری یا نبود موجودی وصول نشود، بانک گواهی عدم پرداخت صادر و آن را در سامانه مرکزی ثبت میکند. با این ثبت، بلافاصله پیامدهای قانونی برای صادرکننده ایجاد میشود و مسیر پیگیری حقوقی برای دارنده چک باز میگردد.
مهمترین آثار برگشت چک صیادی عبارتاند از مسدود شدن معادل مبلغ چک در تمامی حسابهای صادرکننده در بانکها (حداکثر تا میزان کسری) و محرومیت از خدمات بانکی مانند افتتاح حساب جدید، دریافت کارت بانکی و صدور دستهچک. این محدودیتها تا زمان رفع سوءاثر ادامه دارد و با پرداخت مبلغ چک، ارائه رضایتنامه محضری دارنده یا حکم قضایی برطرف میشود. در این شرایط، دارنده چک باید گواهی عدم پرداخت را دریافت کرده و برای وصول مبلغ باقیمانده از طریق مراجع قضایی یا اجرای ثبت اقدام کند.
مراحل قانونی وصول چک صیادی بعد از برگشت
بعد از برگشت خوردن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک میتواند از مسیرهای قانونی برای وصول مبلغ اقدام کند. قانون جدید چک ۱۴۰۰ فرآیند پیگیری حقوقی را نسبت به گذشته سادهتر و سریعتر کرده است. دو راه اصلی برای اقدام وجود دارد:
۱. درخواست صدور اجرائیه از دادگاه (بدون شکایت کیفری)،
۲. شکایت کیفری در موارد مجاز قانونی. در ادامه، روش صدور اجرائیه که رایجتر است را توضیح میدهیم:
- درخواست صدور اجرائیه (از دادگاه حقوقی صالح): طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک اصلاحی، چکهای صیادی در حکم سند لازمالاجرا هستند. دارنده چک برگشتی میتواند با در دست داشتن اصل چک و گواهی عدم پرداخت به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و تقاضای صدور اجرائیه علیه صادرکننده چک را ثبت کند. دادگاه (شعبه حقوقی) پس از دریافت درخواست، متن چک را بررسی میکند و اگر شرایط قانونی زیر برقرار باشد، فوراً دستور اجرائیه صادر میشود.
- شکایت کیفری (در موارد خاص): صدور چک بلامحل تحت شرایطی در قانون جرم محسوب میشود و دارنده میتواند شکایت کیفری تنظیم کند. مزیت شکایت کیفری این است که ممکن است منجر به بازداشت صادر کننده و افزایش فشار برای پرداخت فوری شود. با این حال طبق قانون، همه چکها قابلیت پیگیری کیفری ندارند.
وصول چک صیادی از طریق اجرای ثبت چگونه است؟
وصول چک صیادی از طریق اجرای ثبت یکی از راههای قانونی مطالبه وجه چک برگشتی است که بدون نیاز به طرح دعوا در دادگاه انجام میشود. در این روش، دارنده چک با مراجعه به بانک صادرکننده، فرم درخواست اجرائیه را تکمیل کرده و همراه با اصل چک و گواهی عدم پرداخت ارائه میدهد. پس از پرداخت هزینه اجرایی و ثبت درخواست، پرونده به اداره اجرای اسناد رسمی ارجاع میشود.
اجرای ثبت ابتدا به صادرکننده چک اخطار میدهد تا معمولاً ظرف ۱۰ روز بدهی را پرداخت کند؛ در غیر این صورت، امکان شناسایی و توقیف اموال و داراییهای بدهکار وجود دارد. مزیت این روش، نداشتن تشریفات دادگاه است، اما در عمل ممکن است بهدلیل دشواری شناسایی اموال، زمانبر شود. همچنین هزینه اجرایی آن حدود ۱۰ درصد مبلغ چک است که طبق قانون بر عهده صادرکننده قرار میگیرد.
وصول چک صیادی بدون شکایت کیفری امکانپذیر است؟
بله، وصول چک صیادی بدون شکایت کیفری کاملاً امکانپذیر است و در عمل، بیشتر چکهای برگشتی از طریق اقدامات حقوقی مانند صدور اجرائیه دادگاه یا اقدام از طریق اجرای ثبت وصول میشوند. بسیاری از چکها اساساً قابلیت تعقیب کیفری ندارند؛ مانند چکهای وعدهدار، تضمینی، مشروط یا سفید امضا و چکهایی که خارج از مهلت قانونی پیگیری شدهاند.
حتی در مواردی که شکایت کیفری از نظر قانون ممکن است، دارنده الزام به این کار ندارد و میتواند مستقیماً از مسیر حقوقی برای توقیف اموال و وصول وجه اقدام کند. با توجه به محدودیتهای بانکی شدیدی که پس از برگشت چک برای صادرکننده اعمال میشود، معمولاً مسیر غیرکیفری سریعتر و مؤثرتر است. شکایت کیفری بیشتر جنبه تنبیهی دارد و معمولاً زمانی مطرح میشود که سایر راهها نتیجهبخش نباشد.
مدت زمان وصول چک صیادی چقدر است؟
مدت زمان وصول چک صیادی به وضعیت پرداخت بستگی دارد: اگر حساب صادرکننده موجودی کافی داشته باشد، چک در بانک معمولاً همان لحظه و طی چند دقیقه پاس میشود. اما اگر چک برگشت بخورد و پیگیری قانونی لازم شود، بسته به مسیر اقدام (اجرائیه دادگاه یا اجرای ثبت) معمولاً به بدهکار ۱۰ روز مهلت پرداخت داده میشود؛ اگر پرداخت نکند و کار به توقیف اموال و اجرا برسد، فرایند میتواند از چند هفته تا چند ماه طول بکشد. در مجموع، اگر بدهکار همکاری نکند، وصول چک برگشتی معمولاً حدود ۱ تا ۳ ماه زمان میبرد.
هزینههای وصول چک صیادی چقدر است؟
وصول چک صیادی میتواند هزینههایی در بر داشته باشد که به مسیر پیگیری بستگی دارد. در مرحله بانک، نقد شدن چک هزینه خاصی ندارد؛ بانک بابت وصول چک کارمزدی از دارنده دریافت نمیکند. اما با برگشت خوردن چک و ورود به مراحل قانونی، دو دسته هزینه مطرح میشود:
- هزینه دادرسی در دادگستری
- هزینه اجرایی در اداره ثبت
چه زمانی برای وصول چک صیادی به وکیل نیاز داریم؟
پیگیری وصول چک صیادی را خودِ دارنده چک نیز میتواند انجام دهد، اما در برخی شرایط کمک گرفتن از یک وکیل مجرب میتواند بسیار مفید یا حتی ضروری باشد. به طور کلی اگر پرونده ساده باشد – برای مثال یک فقره چک برگشتی با مبلغ کم (فرضاً زیر ۲۰ میلیون تومان) دارید و اطلاعات کافی از مراحل شکایت و اجرائیه دارید – معمولاً نیازی به وکیل نیست و شخصاً با طی مراحل اداری میتوانید کار را پیش ببرید. اما در موارد زیر توصیه میشود حتماً با وکیل مشورت کنید یا انجام کار را به او بسپارید.
- مبالغ بالا یا تعداد چکهای متعدد
- وجود شرایط خاص حقوقی در چک
- اختلاف یا انکار از سوی صادرکننده
به طور خلاصه، هر چه موضوع چک حساستر و پرونده پیچیدهتر باشد، نیاز به وکیل بیشتر میشود. وکیل پایه یک دادگستری میتواند از ابتدا مدارک و مستندات شما را تکمیل کرده، بهترین مسیر وصول را انتخاب و تمامی مهلتها و تشریفات قانونی را رعایت کند تا حق شما ضایع نشود.
اشتباهات رایج در وصول چک صیادی که نباید انجام داد
در فرآیند دریافت و وصول چک صیادی، برخی اشتباهات و سهلانگاریهای رایج میتواند دارنده چک را دچار دردسر کند. در ادامه به مهمترین این اشتباهها که باید از آنها پرهیز کنید اشاره میکنیم:
- عدم استعلام وضعیت صادرکننده
- بیتوجهی به ثبت و تأیید چک در سامانه
- دریافت چک ناقص یا مخدوش
- پذیرش چکهای مشکلدار حقوقی
- تأخیر در مراجعه به بانک یا اقدام قانونی
- عدم دریافت گواهی عدم پرداخت و کد رهگیری
- بیدقتی در سامانه صیاد و احتمال کلاهبرداری
جمع بندی
در مجموع، رعایت نکات این مقاله خود به خود شما را از بسیاری از اشتباهات رایج دور میکند. با استعلام وضعیت صادرکننده، دقت در تکمیل بودن و صحت اطلاعات چک، ثبت و تأیید بهموقع در سامانه، و پیگیری سریع در صورت برگشت میتوانید با اطمینان بیشتر چکهای صیادی را دریافت و وصول کنید و از دردسرهای قانونی یا مالی در امان باشید.
